Stadsexcursie: Een historische kroegentocht

Met deze stadsexcursie op 17 mei 2015 en herhaling op 7 juni werd geschiedenis geschreven. Wereldgeschiedenis wellicht. Gewoon in Bergen op Zoom. Want een ‘kroegentocht’ is toch vooral een tocht waar voor het nuttigen van respectieve consumpties steeds een andere etablissement wordt bezocht. Zulks was dit hier in genen dele het geval. Helaas! Geen druppel kwam er gedurende de hele excursie nog maar tevoorschijn, laat staan dat de deelnemers hun dorst lesten. Sterker nog, niet één kroeg werd daadwerkelijk bezocht, en vaak wás er niet eens een kroeg meer. Hier is geen twijfel mogelijk, zo’n kroegentocht is nooit eerder, op welke plaats dan ook, gehouden. Je zou kunnen zeggen dat de titel ‘een historische kroegentocht’ dus een bredere betekenis kreeg dan door de organisatoren bedoeld.
Eigenlijk iets voor het Guiness(!) book of records. Toch ging het de deelnemers niet om een recordpoging. Toen via krant en website van de Geschiedkundige Kring bekend werd dat SIEB een excursie langs historische cafés in diverse uitgaansgebieden van de stad organiseerde, was het maximum aantal deelnemers in (eveneens) recordtijd bereikt.

Drankwet

Waar een overgeschoten leutneutbon toe kan leiden! Deze bon vormde de eigenlijke aanleiding tot de horeca-hobby van Henk Franken. Net als iedereen hield hij er wel een over na de Vastenavond, en heeft ze vervolgens van elk jaar verzameld. Van het een kwam zo het ander: het naspeuren van de achtergronden van de bon, bracht hem vervolgens tot de horecazaken die er gebruik van maakten, en tenslotte het archiefonderzoek naar verdwenen drankgelegenheden. En dat zijn er heel wat, trouwens. Henk vertelde dat in een ver(der) verleden iedereen die daar brood in zag, vanuit winkel of woonhuis een drankgelegenheid kon beginnen. Zo kon het gebeuren dat in 1880 10 à 15 % van het staatsinkomen uit drankaccijnzen bestond. Die cijfers zijn bekend omdat in 1881 de eerste drankwet voor de verkoop van sterke drank werd aangenomen. Daarmee diende elke openbare gelegenheid die sterke drank verkocht, voortaan een vergunning van gemeentewege te hebben. Daarmee ontstond een administratie waar drankgelegenheden gevestigd waren en aan wie de vergunning verstrekt was. In 1905 zorgde een aanpassing van de wet er voor dat ook voor de verkoop van zwak-alcoholische dranken een vergunning vereist werd. Gelukkig is heel dit archief bewaard gebleven, wat een rijke bron aan informatie voor onderzoeker Henk Franken vormde. En dat Henk heel wat heeft opgediept bleek uit wat hij de excursiedeelnemers voorschotelde.

Vergunningen

Vroeger werd weleens verteld dat Bergen op Zoom van de Nederlandse steden de meeste cafés per inwoner zou hebben. Afgezien van de juistheid van deze bewering bleek de gemeente vroeger wel erg scheutig met vergunningen. Volgens de drankwet zouden op basis van het aantal inwoners van toen maximaal 36 vergunningen uitgereikt mogen worden, maar in het begin vorige eeuw telde de gemeente in werkelijkheid 136 stuks. Dat is wel verminderd. Of met deze afname ook de totale exploitatieruimte voor de horeca is verkleind valt te betwijfelen als je de huidige inrichting van de Grote Markt ziet. Maar terug naar de excursie, die startte en eindigde op het Beursplein. Van elke drankgelegenheid vertelde Henk Franken details waar de meeste aanwezigen geen weet van hadden. En zo ging het voort door Fortuinstraat, Grote Markt, Hoogstraat, Kerkstraat, Koevoetstraat, Korenbeursstraat, Engelsestraat, Nieuwstraat, Vismarkt, Hofstraat. Vele café’s, bars en bierhuizen kwamen voorbij. Toch werd maar een deel van de vroegere uitgaansgebieden bezocht. Dat kon ook niet anders gezien de beperkte tijd. Moeregrebstraat, Dubbelstraat, Kaai, en alle cafés in de diverse wijken bleven buiten beschouwing. En onlangs werd bekend dat het laatste café op de Vismarkt, o pardon het St Catharinaplein, ook gaat sluiten. De eigenaars van de Katarinabar stoppen ermee.

Allemaal verdwenen

Toch omvatte de excursie zóveel, dat je er dorst van zou krijgen. Maar zie nog maar eens een hartversterking te krijgen in het Maastrichts bierhuis, café ’t Centrum, hotel de Fortuin, Herberg de Gouden Leeuw, ’t Vlaamsch Koffijhuis, de Doornboom, Sint Joris, Stadhouders, de Carillonbar, Café de Breda, ToJobar, VIPS, het Volksbierhuis, Thalia, de Stad Goes, Verpalen (Jan Latjes), café de Peperbus, de Koophandel, Hotel-café-restaurant d’Oranjeboom, Ahoybar, de Ritz bar, de Zwarte Kat, De Ster, de Dikke Boom, Galapagos bar, Bierhuis de Hoop, Capri bar, de Hoeve, Saint Germain des prés, Montana, Maxim, City bar, de Bonte Os, de Scotch Inn. En deze lijst is niet uitputtend, en betreft alléén de excursieroute. Henk vertelde zóveel, dat het niet mogelijk is alle details hier te vermelden. Evenmin was er tijd voor een tussenstop, omdat daarmee wellicht de rest van de excursie door velen gemist zou worden. En dat zou jammer zijn, want de deelnemers kregen een voorproefje van hetgeen het boek Bergen op Stap straks te bieden heeft. Dit boek verschijnt in november 2016  en beslaat de hele ‘natte gemeente’,  De moeite waard om naar uit te kijken. Om misverstanden te voorkomen: de klanten blijven buiten schot, al zullen de nodige anekdotes zeker niet ontbreken.

Voorproefje

Wie dat net even te lang vindt, kan hier een veel uitgebreider verslag van de excursie downloaden. Dat is nogal lang uitgevallen, maar het blijft een zwakker afschaduwing van wat het boek ons gaat brengen. Ga er maar eens goed voor zitten met een versnapering onder handbereik! Eventuele onjuistheden komen voor rekening van uw verslaggever; dus kijk Henk Franken daar niet op aan.