Bij het bouwrijp maken van het vroegere Nedalco-terrein is de fundering van de bijna vergeten St Jacobspoort blootgelegd. Deze poort maakte deel uit van de havenfront, dat destijds uit maar liefst drie poorten bestond: de St Nicolaaspoort of Houtpoort aan de noordzijde van de haveningang, de Waterpoort of Hampoort, en aan de andere zijde van het Zwanengat (vissershaven) de St Jacobspoort. Op een tekening uit plm 1650 is van deze poort de trapopgang en nog net een stukje van de ronde toren te zien. Juist deze toren is nog tot in de negentiende eeuw als kruithuis in gebruik gebleven. De fundering van dit deel van de poort is nu tevoorschijn gekomen.
Veel meer over de bouw van deze poorten en de veranderingen aan de verdedigingswerken in de 16e eeuw is te vinden in Studies 4; Merck toch het Sterck van de zeer onlangs overleden Dr Willem van Ham. (Hoofdstuk 1, Het Havenkwartier) Dit boek kunt u vrij downloaden.
Een tekening van Josua de Grave laat de werkelijke omvang van de poort zien. Kijkend vanaf de Houtpoort is voorbij het spietorentje op het Zwanengat de trapopgang van de Jacobspoort achter langs de toren te zien. De complete poort staat enigszins schuin over de huidige verkeersweg, en gaf toegang tot de stadspolder, die toen overigens de St Jacobspolder heette.
Decor van strijd
De st Jacobspoort, en wat er later van over was, is vaak het decor geweest van vijandelijkheden, zoals in 1588 waarbij de troepen van Graaf Albertus met een zogenaamde petard trachtten de poorten op te blazen en zo toegang tot de stad te verkrijgen. Dank zij een heldhaftige verdediging door zowel de Staatse soldaten als burgers werd ook deze aanval afgeslagen. In dat jaar probeerde Albertus tot driemaal toe de stad te veroveren, hetgeen tot driemaal toe mislukte. Meer informatie hierover kunt u onder meer vinden in het boek van Baselius: Historisch verhael etc etc, Th. A. Boeree: Het geslacht Bakx en Grepen uit de geschiedenis van Bergen op Zoom. Alle genoemde boeken kunt u vrij downloaden.
Ook in 1814 is in de nacht van 8 op 9 maart rond dit havenfront zwaar gevochten door Engelse (bevrijdings-) en Franse bezettingstroepen. Over deze strijd zijn ook meerdere publicaties op de website te vinden: Le Grand: Verhaal van de verrassing van Bergen op Zoom, H. Maronier: De Gids of de verrassing van Bergen op Zoom en J.E. van Gorkum, De bestorming van de vesting Bergen op Zoom.
Beckaff
De nieuwe bewoners van het bouwplan Soete Veste (van waar komt deze naam?) bevinden zich dus niet zomaar op een vrijgekomen industriegebied, maar op het bastion Beckaff (waarom niet die naam gekozen?) waar veel historisch belangrijke gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. Maar het was niet allemaal strijd; nog vóór de St Jacobspoort gebouwd werd, stond op de dijk bij de haveningang een kapel ter ere van ‘Maria opt Stexken’. Deze is rond 1570 afgebroken, mogelijk vanwege dat aanleg van de verdedigingswerken. Een vermelding van deze kapel is (onder meer) te vinden in een boekje van Korneel Slootmans: Bergen op Zoom, Mariastad.
En vóór de bouw van de maltosefabriek, die later tot ‘de Spiritus’ zou uitgroeien, was er een scheepsbouwer gevestigd. Een overigens niet of gedeeltelijk uitgevoerd wijzigingsplan voor de haveningang uit 1876 laat zien dat de nu opgegraven toren er in 1876 nog stond. Als dat plan zou zijn uitgevoerd, was ook de Ham geschiedenis geweest. Gelukkig maar dat niet álle wilde plannen doorgaan in het Bergse… !
Mooi interessant stuk. Hoop dat ook met deze resten iets gedaan kan worden om het Bergse vestingverleden levend te houden.