OP zaterdag 4 oktober 2014 presenteerde de Geschiedkundige Kring haar nieuwste publicatie “Bergen betrokken”. Een boek over de lotgevallen van enkele Belgische families, die in de massale stroom van honderdduizenden in oktober 1914 voor het bombardement van Antwerpen naar het veilige Nederland vluchtten.
Met terechte trots opende Willem Vermeulen als voorzitter van de werkgroep Boeken een passend programma, waarin diverse sprekers en zangers een tot de laatste stoel gevulde Hofzaal een terugblik boden op de dagen die nu precies honderd jaar geleden zo’n dramatisch verloop kenden. Hij gaf aan dat de titel van het boek meerdere betekenissen heeft: Bergen werd betrokken door de vluchtelingen, Bergen was betrokken bij de vluchtelingen. Wie het boek straks leest, komt tot de ontdekking hoe ingrijpend de gebeurtenissen van oktober 2014 en daarna voor velen hadden. Voorbereidingen Kringvoorzitter Joost de Graauw schetste hoe de aanloop tot deze dag al zeker een jaar of vier terug van start ging. Hoeveel leden van de Kring op de een of andere manier bij dit project betrokken waren. Archiefonderzoek, zoeken (en vinden) van informanten, interviews, verzamelen van kranten en foto’s uit die periode, rangschikken, tekstschrijven, vormgeven en uiteindelijk het drukken onttrekt zich grotendeels aan de waarneming, maar essentieel voor de totstandkoming van het nu gepresenteerde resultaat. Ofschoon niet door de Kring georganiseerd, maar wel zeer passend was de aanwezigheid van de re-enactmentgroep ‘Nederland Neutraal’ waarmee Frits Duinkerke een Kampement anno 1914-1918 op de binnenplaats van het Markiezenhof had ingericht.
Wim Reijnders die als directeur van het Markiezenhof als gastheer optrad, toonde zich vereerd dat zijn instituut met alle daarin beschikbare informatie en materialen had kunnen bijdragen aan het eindresultaat. Dat dit overigens niet uniek is blijkt uit de vele eerdere historische publicaties van diverse verenigingen, waarbij hij zich beperkte tot noemen van het tot nog toe laatste product: ‘Bergen op Weg’ van SIEB. En passant kondigde hij ook aan dat ‘Bergen betrokken’ niet lang de nieuwste publicatie zal zijn: binnenkort verschijnt bij boekhandel en uitgeverij Quist het oorlogsdagboek van Mevr. Huisman over het einde van de tweede wereldoorlog. Zij woonde als dochter van de directeur van de Ambachtschool toen bovenaan de Stulemeijerlaan bij de Zoomdam, waar enkele dagen in oktober 1944 een frontlinie was. Ook een boek om in de gaten te houden…
Aanleiding tot de vlucht In de presentatie van Eric Goossen (voorzitter projectgroep WO I/ Belgische vluchtelingen) kregen de aanwezigen een korte schets hoe de eerste wereldoorlog in een maand tijd Europa in brand zette en hoe het optreden van het Duitse leger plus het bombardement van Antwerpen de aanleiding was voor de massale vlucht van Belgen naar de omringende landen. Nederland zag meer dan een miljoen mensen over de grens komen, wat neerkwam op eenzesde van de Nederlandse bevolking, maar plaatselijk, direct in het grensgebied, een verveelvoudiging van de aanwezige bewoners betekende. In het boek is dit drama in rake bewoordingen beschreven. Projectgroep De projectgroep Belgische vluchtelingen heeft veel aan het basismateriaal van dit boek bijgedragen door archiefonderzoek, leggen van contacten, het vertalen van (vaak) Franse dagboeken en correspondentie en krantenartikelen. Ook werkte de projectgroep op 25 april 2014 mee aan de zogenaamde verhalendag van het project Europeana 1914-1918, waar bezoekers hun herinneringen aan de eerste wereldoorlog konden vertellen en tastbare zaken tonen om te fotograferen. Daar kwamen interssante verhalen uit voort, en werden bijzonder zaken getoond. (Noot redactie: misschien dat hier alsnog een artikel op deze website aan wordt gewijd) Het door de projectgroep opgediepte materiaal kon behalve voor het boek op diverse andere wijzen worden aangewend; zo heeft dit bijgedragen aan de tentoonstelling De Stroom, een boek van samenwerkende Belgische en Nederlandse heemkundekringen (projectgroep Groothertogdom Brabant) en middels digitalisering opnieuw toegankelijk maken van diverse niet meer verkrijgbare uitgaven, zoals
- “Een Belgisch dorp in een Brabantse stad” van G Daalmans, dat handelt over de impact die de massale aanwezigheid van Belgische vluchtelingen op de Bergse samenleving had,
- “In Ballingschap” van Jules van Buijten, die, zelf vluchteling zijnde, samen met zijn familie betrokken was bij de organisatie van de opvang en deze ervaringen kort na deze oorlog op schrift zette,
- “Dagboek van een Roosendaler”, waarin de ondernemer J. van der Veken, die woonde aan de Markt in Roosendaal, elke dag die de oorlog duurde, zijn waarnemingen en ervaringen noteerde in een dagboek.
(Het eerste boek is via deze website te downloaden, de twee laatste zijn op aanvraag verkrijgbaar) Ik wist niet…
Ad van den Bulck (schrijver van enkele hoofdstukken in het boek) liet de aanwezigen kort kennismaken met de in het boek beschreven personen, waarmee hij tevens de diversiteit en klassenstructuur van de toenmalige samenleving duidelijk maakte. Hij vertelde hoe Ineke van Broekhoven met haar onderzoek naar de familiegeschiedenis van haar (Belgische) oma enkele jaren geleden vanzelf in aanraking kwam met de massale vlucht naar Nederland. Als kleinkind van een vluchtelinge die met haar gezin in Nederland is gebleven begrijp je haar opmerking wel als ze zegt: “Ik wist niet dat honderd jaar geleden nog zó dichtbij was”. Temeer omdat zij haar oma in haar jeugd goed heeft gekend, maar postuum door haar onderzoek pas goed heeft begrepen welk een heftige periode haar oma met haar man en kinderen heeft door moeten maken.
Liederen van toen Ter verluchting van dit toch wel tot ernst stemmende materiaal trad de zanggroep van het CKB op in door het HIK beschikbaar gestelde kleding uit die tijd. Dezelfde kleding die ook voor het spektakelstuk ‘Exodus’ is gebruikt. Zij zongen enkele (nu nog) bekende soldatenliederen, zoals Tipperary, Pack up your troubles, My bonnie, en burgerliederen: Jan Olieslagers (hier beter bekend als Bakker Jòòsen), Amerika is ’n mooi land, en De mannekes van plezier (Zichem). Ook herinnerden ze aan een bijzondere Koninginnedag, toen de Nederlandse kinderen ‘Wien Nêêrlands bloed ’ zongen, en de Belgische kinderen ‘De Vlaamsche Leeuw’. Later hoorde ik iemand met Belgische roots vertellen dat het horen van dit lied haar de tranen in de ogen bracht door de herinnering aan haar (groot)ouders en omdat het, ofschoon sedert 1973 het Vlaamse volkslied, zelden of nooit ten gehore wordt gebracht. In een tweede intermezzo zong George Stander twee liederen van cabaretiers van toen, Jean Louis Pisuisse (het Wijnglas) en Maupie Staal (Oorlogsbrood) Helaas is nog niet van alle liedjes een (muzikale) link op het web gevonden. Aanbieding van het boek Het boeiende programma moest uiteindelijk toch plaatsmaken voor de aanbieding van het eerste exemplaar van ‘Bergen betrokken’ door voorzitter Joost de Graauw aan de burgemeester van Bergen op Zoom, Frank Petter. In zijn dankwoord benadrukte Petter dat de gebeurtenissen van toen overweldigend waren, en toch iedereen er samen de schouders onder stak om het grootste leed te lenigen. Al was het dan een druppel op een gloeiende plaat, maar: ‘het is beter één kaars te ontsteken, dan de duisternis te vervloeken’, citeerde hij Confusius. Saamhorigheid heeft ook geleid tot de totstandkoming van dit boek, en saamhorigheid is de hoeksteen van deze samenleving.
Tenslotte bood Joost de Graauw een aantal tweede exemplaren van het boek aan aan mensen die veel materiaal voor het boek hadden aangeleverd, en waarvan de meesten ook eigen onderzoek hadden gedaan. Geschenk Het boek ‘Bergen betrokken’ is een zgn. geschenkboek voor de leden van de Geschiedkundige Kring en zij die dit binnenkort alsnog worden. Leden hebben een bericht van de penningmeester ontvangen waarin is aangegeven wanneer en waar dit is af te halen. Overigens is het boek is ook voor € 19,95 te koop bij de penningmeester van de Geschiedkundige Kring, en de boekhandels Quist, Van der Kreek en Vermeulen (Halsteren).
Belgisch nieuws Terwijl dit boek feestelijk ten doop werd gehouden, was er in Antwerpen grootse aandacht voor dezelfde gebeurtenissen. Gedurende het gehele weekend was het voor degenen die kaarten hadden bemachtigd mogelijk om de Schelde over te steken via een vlotbrug die de herinnering moest ophalen aan de inmiddels bekende schipbrug die er in 1914 lag. Uw verslaggever behoorde hier ook bij, maar moest vanwege deze vernissage deze kans toch laten schieten. Achteraf bleek overigens dat er enige onderbrekingen in de brugverbinding waren, waardoor de groep waar hij deel van zou uitmaken, de oversteek toch niet had kunnen maken. Een schrale troost. Beter nieuws is dat de Belgische TV niet alleen aandacht aan dit gebeuren besteedde, maar ook Bergen op Zoom bezocht als een van de plaatsen waar de eerste opvang vanuit Antwerpen plaatsvond. Yolande Kortlever werd hiervoor geintervieuwd. Het complete item over de WO I herdenking in het nieuws van 4 oktober duurt ongeveer 7 minuten. Gazet met oud nieuws Als u meer nieuws over de eerste wereldoorlog wilt lezen, vindt u onder dit artikel een verrassende en interessante optie.
