Sja, waarom zou altijd Brabant Zeeland kussen? Andersom kan ook. En met reden, want de Westbrabantse Waterlinie werd destijds aangelegd ter bescherming van Zeeland als belangrijke provincie in de Republiek der Zeven Provinciën. De vesting Bergen op Zoom maakte daar een belangrijk deel van uit. Veel van deze vesting is niet meer zichtbaar. Toch keert het tij een beetje. De nagenoeg vergeten en zeker verwaarloosde Waterschans herrijst thans als oudste fort opnieuw aan het eind van de Havendijk.
En het wordt bepaald een pareltje; de bijgaande foto’s laten zien wat een fraai fort de aannemer inmiddels letterlijk uit de grond gestampt heeft. Je kunt je trouwens niet voorstellen dat zoiets bij de eerste bouw allemaal met de hand werd gedaan, en nog in minder tijd dan nu ook! Met het herstel van de Waterschans komt er een geweldige toeristische trekpleister bij in de gemeente.
Dat zag er nog maar enkele jaren geleden heel wat anders uit, toen de plannen voor Scheldevesting mikten op het volbouwen met woningen. Daarmee zou dit monument voor altijd verloren zijn gegaan voor volgende generaties. Toen die plannen bekend werden werd een werkgroep Waterschans gevormd met steun van maar liefst 18 (Bergse en landelijke) erfgoed- en watersportorganisaties. Omdat deze groep voortdurend aandacht vroeg voor de historie van de Waterschans, raakte de politiek zich er van bewust wat er met bebouwing van dit bijzonder stukje erfgoed dreigde teloor te gaan. Nog net op tijd werd de koers verlegd. Ook nu nog denkt deze groep mee over de gebruiksmogelijkheden van het monument.
Zo is er brede steun ontstaan voor wat nu het toekomstbeeld is voor de Waterschans. Daarin krijgt ook het latere gebruik van deze versterking aan de Bergse haveningang ruimte.
Nadat de vesting Bergen op Zoom zijn functie verloor (omstreeks 1864) bleek de Waterschans met zijn grachten interessant voor Zeeuwse oesterkwekers. Dat leverde een geheel nieuwe bedrijvigheid op, die na enkele decennia door de afnemende waterkwaliteit verliep, waarna er een kreeftenpark in de bassins werd gevestigd. Bij het uitgraven van de grachten in het afgelopen najaar werden resten van deze bedrijvigheid teruggevonden. Reden om een deel van de herstelde Waterschans (het meest westelijk gelegen deel) naar die periode te herstellen.
Het aanliggende havenkanaal wordt bevaarbaar gemaakt is en biedt ruimte voor een toekomstige jachthaven. Zulk gebruik zal nog op zich laten wachten, zolang niet is besloten hoe dit kanaal toegankelijk gemaakt zal worden. Er liggen nog diverse scenario’s op tafel.
Op dit moment is het restauratieproject nog in volle gang, en is het terrein niet toegankelijk. Het ziet er naar uit dat nog dit jaar (2018) de geplande fietsroute langs de Binnenschelde voor het publiek toegankelijk wordt. Mooi zou het zijn als ook het publiek komt met suggesties hoe het binnenterrein (de ‘terre’) nuttig gebruikt kan worden. Want daarover neemt de politiek dit jaar een besluit.
