De opening van de tentoonstelling ‘Voorbij IJdelheid‘ was zaterdag 20 mei 2017 een feest in alle opzichten. Een groot aantal genodigden was gekomen om dit evenement mee te maken. Zowel de Gertrudiskerk als daarna theater De Maagd waren nagenoeg volbezet.
Gertrudiskerk
Het programma opende met een vendelgroet door het schuttergilde Sint Sebastiaan en een oecumenische dienst door Paul Verbeek en Willem Vermeulen. Deze dienst was. Zoals burgemeester Frank Petter bij zijn openingswoord grapte, niet bedoeld als een gebed om een ander gilde (dat van de Lange Vingers) op afstand te houden, maar een verwijzing naar het vele kerkelijk zilver dat deel uitmaakt van de tentoonstelling.
Willem Vermeulen maakte een nog verdere religieuze verwijzing naar de (oorspronkelijk) zilveren mezoeza die aan de deurpost van een synagoge is aangebracht, die een strookje perkament herbergt met een zegewens voor de Heer. Daarmee wordt Zijn aanwezigheid aangeduid. Het edelmetaal zilver wordt daarom gebruikt als eerbewijs.
Paul Verbeek gaf aan dat ook de Christelijke kerken tegen dezelfde achtergrond het gebruik van zilver voor religieus vaatwerk kennen, waarbij een monstrans als reliekhouder puur bedoeld is om de aanwezigheid van dezelfde Heer aan de aanwezigen te tonen.
De in de titel van de tentoonstelling aangeduide ijdelheid (c.q. de betrekkelijkheid van zaken) werd extra geillustreerd met een anekdote van Paul Verbeek over een zgn pateen (religieus schaaltje) dat door een onwetend eigenaar werd gebruikt als opvangschaaltje voor bezoekersbonnetjes.
De Maagd
Alexander Pechtold, die de tentoonstelling opende, sloeg tijdens het profane gedeelte van het evenement een humoristische brug naar de actualiteit door de tijdens de dienst besproken gelijkenis van de talenten te betrekken op het al of niet vermeerderen van Kamerzetels, en door een parallel te leggen tussen zilver en politiek: Zonder wrijving geen glans.
Hilariteit ontstond toen hij vertelde dat de uitnodiging, waarop hij was gekonterfeit op een zilveren spiegel, bij een aantal collega’s in op het prikbord hing, mede vanwege de titel ‘Voorbij IJdelheid’.
Sprekend over de zilvernijverheid door de eeuwen heen toonde hij zich bepaald een deskundige van zowel deze nijverheid door de eeuwen heen als de politieke krachtvelden waaraan juist de stad Bergen op Zoom onderhevig is geweest. Het vertelde dat de waarde van zilveren voorwerpen in een verder verleden vooral werd afgemeten aan de hoeveelheid metaal als alternatief betaalmiddel, en later het arbeidsloon voor de maker geleidelijk aan een belangrijker deel van de kostprijs van een zilveren voorwerp werd. Thans is ook dat niet helemaal relevant meer, en wordt de waarde van zilveren voorwerpen vooral als kunstvoorwerp bepaald, het zilver zelf maakt van maar een fractie van de huidige waarde uit. Wellicht is, omdat omsmelten voor de zilverwaarde dus geen zin meer heeft, nog veel bewaard gebleven. Pechtold benadrukte overigens het belang van de ‘catalogus’, omdat deze ook na afloop van de tentoonstelling blijft, en daarmee de geschiedenis van de zilvernijverheid in het Markiezaat levend houdt. Tenslotte deed hij zelfs nog een bijdrage aan de tentoonstelling. Hij diepte uit zijn zak twee zilveren lepels op, die stamden uit zijn eigen collectie, en gemaakt waren in Bergen op Zoom. Daar moet nog een vitrine voor bijgeplaatst worden!
Zo naderde het moment waardoor met de aanbieding van het eerste exemplaar van het boek ‘Zilver in en om Bergen op Zoom’ aan Pechtold de tentoonstelling formeel zou worden geopend. Klaas Hielkema lichtte als initiator van het zilverproject toe hoe wat enigszins overzichtelijk (kleinschalig) begon, tenslotte uitmondde in deze veel omvattende tentoonstelling en boek annex catalogus. Als zilverliefhebber en – verzamelaar verbaasde hij zich destijds over het feit dat Bergen op Zoom, dat toch een vanaf de middeleeuwen belangrijke handelsstad was, een blinde vlek vormde in de serie publicaties over zilveren gebruiksvoorwerpen en zilvernijverheid. Uit een ontmoeting met Cees Vanwesenbeeck ontstond al snel een onderzoeksprogramma met een werkgroep met vrijwilligers. Zou Klaas aanvankelijk al blij geweest zijn met een lijstje zilversmeden van pakweg 15 namen, door onderzoek groeide de lijst uit tot bijna vierhonderd (400!). Bovendien bleken er heel wat gebruiksvoorwerpen nog te bestaan.
De samenwerking met Cees bleek een gelukkige. Waar Jean Pierre van Rijen als zilverdeskundige (zie bijvoorbeeld het boek over Bredaas zilver) al veel onderzoeksmateriaal op de plank had liggen, wist Cees dit aan te vullen met levensbeschrijvingen over de tijdens dit project ontdekte smeden. Zelfs wist hij de herkomst van diverse voorwerpen waarover twijfel bestond, definitief als van Bergse makelij aan te wijzen. De al veelbesproken Zevenbergse schutterskraag behoort hier ook toe.
Dank zij Vanwesenbeeck is de tentoonstelling (en de catalogus) zo groots geworden als deze nu is. Hielkema is hem dan ook zeer erkentelijk, maar steekt ook zijn waardering voor Johanna Jacobs die de tentoonstelling uiteindelijk vormgaf, en voor alle stille werkers (zilverpoetsers, archiefonderzoekers) op de achtergrond bepaald niet onder stoelen of banken.
Markiezenhof
Tenslotte wandelde de groep van 600 bezoekers naar het Markiezenhof, waar een receptie in de Franse tuin was voor de genodigden, en gelegenheid om een (te) korte blik op de tentoonstelling te kunnen werpen. Pechtold heeft in elk geval al besloten om de komende maand op een rustiger tijdstip terug te komen. Gelijk heeft ie. Fotografen zullen hem dan niet hinderen bij het beschouwen van de kunstvoorwerpen. Maar misschien komt ú hem wel tegen?!
De tentoonstelling is eigenlijk te omvangrijk om op één dag te bezoeken. Mede omdat de gehele expositie over maar liefst vijf locaties in de stad is gespreid, is er alle aanleiding om deze zilverpracht in delen te genieten. De entreekaart is daarvoor al in losse vouchers verdeeld. Deze blijven gedurende de looptijd van de tentoonstelling geldig voor éénmalig gebruik. Voor meer informatie zie deze website.
Nog meer fraais
Vergeet vooral niet (vóór of juist ná uw bezoek aan de tentoonstelling) het boek over het Bergse zilver aan te schaffen. U verwerft daarmee een prachtig naslagwerk met indrukwekkend fotomateriaal over zilver uit het Markiezaat van Bergen op Zoom. Nu te koop bij boekhandel Quist (Fortuinstraat 24 BoZ). Het boek vormt tezamen met het boek over zilver en zilversmeden in de Baronie van Breda een complementair geheel, waarmee de zilvernijverheid van geheel West Brabant in kaart is gebracht.
Nog meer fraais rond dit project: Gedurende de looptijd van de tentoonstelling kunt u vier lezingen bezoeken waarin het zilver centraal staat. Meer hierover leest u in een eerder artikel op deze website: Een serie lezingen over zilver
Eerdere berichten op deze site over het zilverproject
